Dadi İdu Konik’idu,...

24/07/2005 18:34

Nine Gitti Takıldı…

Orjinal Dildeki Metin

DADİ İDU KONİK’İDU, . . . .


     Dido mcveşi orapes zoğap’icis nago3’az’in umiteli do umuteli ar svas ar köyi kort’u. Em köyis; meyvape, livadepe, didi ont’ulepe, dido meçamura let’ape do mskva tipepuna k’ala zenepe kort’u. Ek nacups pucepe do mçxurepe birtum diqvet’u. K’arta oxoriş 3’oxle didi ğalepes qini 3’k’arepe git’u. Zoğasti çxomiş iri ç’eşidi kodolobğut’u. Köyiş xolos (yakınında) namudgin mt’k’as (ormanda) didi ncaepes nagedgin k’arvanepeşen 3’onei, nostonei şuroni topurepe didi batmanepeten birtum bağus keladgit’u. Kotumepek jur guroni markvalepe skupt’es. Çkva muepe do muepe…Entepe otkuten çkamu içoden.


     Muren ki ne köyiş bak’k’alis do ne ti manz’agere köyepeşi çkaris ar p’in3’k’i cumu varuğut’es. Köylepes cumu ar cadi oxorcak meçapt’u. Hem mupei cadi…Anksi, beti, mondrik’ei do gondginei ar laneti oxorca. Am cadi, cumuten k’idei ar didii sarayis molaxet’u do mç’imaten varndğulasten nç’eişi, pi3ariten noxveni saçağepe opet’eşi gverdişakis gamantxei uğut’u. Sarayişi gomorgvasti daz’epe gudgit’u do sarayişa miti varti nanç’inet’u.


     Cumu naunon köylepe ç’umandele jur saat’işeni mulut’es, daz`epes nagoşadgin t’ikşaişen amit’es do oput’es kuk’uibğet’es. Oxorişen namuğan oç’k’omale do dolokunepe cadis meçapt’es do ancax ar ndğas nadubağunonan k’onai cumu xre3’inei- xre3’inei cadis kagu3’umet’es do oxorişa kak’uniktet’es.


     Cadiş sarayi köyişi gale, mt’k’aşi xolos rt’u. Mara (ama) emuşi xolosti ar badi do dadi jur oda nauğun ar k’aluis komeşaxet’es. Dido k’ai guroni em p’ap’uli do nandidis iri köylepek dido qorop’t’es.


     Ar ndğas, irik ont’ulepes naiçalişept’es onğeiş mçxopanobas badi do dadi oxoris kelacant’es. Gale mjorak iri svape ç’upt’u, xalupt’u. Badik dadis;


     -Çkini Memet’ik andğa cadis nanuğu qvalişeni cadik, ” Aya buğei ren, variç’k’omen. ” Yado vargu3’uğeen. Eti vardubağu do dido p’at’i nenapeten atxozeen. Manti çkini cumuşi gverdi Memet’is komepçi. Çkini limcinei ga’ri m3ika ucumeli iqvasnati komevuxondut, mup’at, yado cumuş xesap’i komeçuşk’ule kodvancires. M3ika ora mik’iluşi dadik badis nuntxu;


     -Mitxanik nek’nas nok’ank’aps. Hele mexti do mi ren koxovo3’onat, ya u3’uşi badik;


     -Man mutu varvogni mara oki kagop’k’u3xi, ar kogovo3’k’eda yado nik’unk’ulu do nek’naşa komextu. Badik nek’na nagon3’k’u k’ala;


     -Amaaann. . Antepe muren? Oxorca hele unk’ap’i do moxti. Akonaşi dixas dolocinei ar oxorca do 3-4 3’anei ar bere renan yado dadis ducoxu.


     Mtinişiti nek’naş 3’oxle ok’onağureli ar oxorca kogo3’acant’u. Gobri3’ei, gostikei, k’uçxe t’et’eli do nunk’u p’ici mjoraten goç’vei. Beresti yeşili tolepe, lebiten ok’on3axei sari tomape do emusti nunk’u p’ici goç’vei uğut’u.


     Badi do dadik manişa oxorca köseles do oxorişa kamiqones. Ok’uleti xe k’uçxe qini 3’k’ariten dubonesşi oxorca kamuiselu. 3’oxle beremuşi muigoru. Bere k’ai koz’iru do badi do dadikti mutepe namuşletinu koxo3’onuşi ar k’ap’et’i do raxat’i şuri komuişvanu. Oxorcak toli kagon3’k’uşi badi do daditi diraxat’es. Ok’uleti entepe dobones, do3xones do paği dolokunupe kodolokunes. Beres badişi dolokunupe mboli namuxtuşeniti dido iz’i3es. Dadi do badik am trangiş musafirepes dido k’ai nenape u3’ves. Ok’uleti sufra kodudges. Sağanepeten mja do yoğurti koçes.


     Mundeşk’ule oxorcak tis namuxtupe tito tito osvarus kogöç’k’u.

     -Man a sum otxo 3’ana 3’oxle ar biç’is dovaqoropi mara muxtai nart’u babaçkimi razi variqu. Manti em berek’ala köyişen kagamapti do vimt’it. Namemarges en 3’oxleni köyiş imamis axti dovoxvenapit do eşopeten dovikimoci. Kimoli çkimik çkva köyepes dulya gorupt’u do so dulya z’irasna ek içalişept’u. Ar köyis mem3xvei dulya navariz’iret’uşeni birtum köyişen köyişa govit’it. Em orapes ar bereti domaqves. Eşo goxtimuten sum 3’ana mik’ilu. Ar ndğas ar çiftluğis dulya kobz’irit do ek kodovibargit. Çiftluğisti jur 3’ana ancax domadgines. Çkin, k’onağiş tudeni ar odas molabcant’it. Ar ndğas gomçumalepe (soyguncular) k’onağişa komoxtes. Artikartis t’ufeğepe astolesşi sum gomçumale do ağa çkini diqviles. Kimoli çkimiti k’ai xeşa diyaralu. 4-5 saat’işk’uleti doğuru. Şuri yuxtept’uşi, ”Sum- otxo ndğaşi oç’k’omale kezdi, bereti k’ap’ulas komuik’idi do mjora naga’nt’onenşk’ele igzali. Am tereşen kagamaxti. Sum otxo ndğaşk’ule zoğa koz’irop. Trangişa emaneti iqvit. ” ya mi3`u do beres konacunduşk’ule doğuru. Çkin otxo ndğa ren ki gzas voret. Gzas çkar köyi varbz’irit. Oç’k’omale domaçodes. Namoiskedinit mç’k’idiş punçxape ğomamci beres kopçi. Man mutu varmiç’komun. Çkin a3’i ne mutu miğunan neti miti miqonunan yado nena doçoduşk’ule şik’inei-şik’inei omgarus kogöç’k’u.


     Em oras badiş tolepesti çalamurepe doloqup’t’u. Oxorcas;

     -Sin derdi mozdip. A3’işk’ule sin k’ulani çkini, bereti mota çkini ren. Çkin namiğunan am didi dixa naginonstei ixmari. Am oxoriti tkvani ren. Guri raxati gaqvan ya u3’u.


     Ok’ule xolo sufra kododges. Bakiiş siniten T’u3a mç’k’idi, luqu k’ank’ei, yoğurti do qvali get’ağanei kododges. Berek, markvali getaxei goruşi dadik;


     -Sin emuş derdi giğuni? Aha a3’i gegit’axup yado beres sum markvali kogütaxu do komuğu. Berek ar mandvala naamindu do;


     -Nana, amus cumu varuğun yado markvali varç’k’omu.


     Dadik zaten dido ç’it’a nauğut’u cumumuşi majurani ga’repes dixmareleet’u. Badis mendo3’k’edu do;


     -Cadişa vidaminon do cumu go3’avuğaminon ya u3’u do oxorişen kagamaxtu, igzalu.


     Omgarinuş xali uğut’u. Cadi muk’onai umet’ua nart’u kuçkit’u. Cadiş t’ikşais konodgitu do nucoxu;


     -Cadepeşi en didi, cadepeşi en mskva do en mo3’ipxei! Ar mcixi cumu komomçi, Manti ar tekerleği qvali mekçap. Oxoris musafii miqonun. Ucumeli mook’onomoktinap mu iqven ya u3’uşi cadik;


     -Minditiyi, igzali. Raxat’oba çkimis mo elamçap yado guktu do cumu varmeçu.


     Oxre3’inuten variquşi, dadik daz’epes goşavila do oput’eşa kamaptana beki m3ika cumu kago3’amağen yado nisimaduşk’ule daz’epe ok’o3’k’u do mişit’uşi daz’epe dadis kogvak’iru. Muk’onai badgaluna, daz’epe ek’o çkva kogvağu. Dadi daz’epes k’ai xeşa konik’idu. (Dadi idu konik’idu. ) Nagüxteps di3xirepe koz’iruşi, mukti oqorus kogöç’k’u. Badik dadiş sersi ognuşi emus tis namuxtupe koxo3’onu do argunis nanank’ap’ustei, ”Ulan ç’ink’a, sin vargoxre3kinaşa oxori çkimişa arçkva varok’onavikte. ” Yado qureli qureli cadis kogök’itxuşk’ule nk’ap’inei cadiş sarayişa komextu. Cadik em orapes pencereşen o3’k’ert’u do xirxinei iz’i3apt’u. Muşeburot; “Hade, moro komoxti do hele mu gaxvenas ar kogz’ira. ” Ya icopt’u. Badik daz’epe gok’ireli dadi z’iruşi tis nosi minduxtu do daz’epe onç’varuşeni arguni guinkinuşi hem argunik daz’epe vark’vatu, hemti daz’epes dido çkva komanz’inu. Arguni arçkva fara dido k’ap’et’i komuinkinuşi xe kamoşastu do xe muşis koxoskidu. Badis ar k’ele godi3xireli oxorcamuşişi 3’irobapeti tis komişuxtuşi varnaxondinu do t’ura didelu. Daz’epes moja3xont’inu nisimadu do m3ika kuk’uniktuşk’ule xes naokaçut’u bigaten gek’itxei-gek’itxei unk’ap’u do tam daz’epes muju3xont’ut’uşi daz’epe kaguinzdu. Badis ek mu axvenet’u ki. Tam daz’epeşi oşkenas, Dadiş xolos kogoşalu. (Badi idu komak’idu. ) Muk’onai badgaluna ek’o çkva daz’epe kogvak’iru. Şuris nakaçu. Daz’i me3igei yerepeşen di3xirepe güxtept`u. Xoloti, ”Iıh!” ya varmeçapt’u.


     Am dulyape iqvet’uşi musafiri oxorcak iri şei koxo3’onuşi köylepes ducoxu do entepe kok’obğu. Entepesti dido p’at’i a3’ones mara, “Cadiş dulya ren, movoşumert’at. Varna dido p’at’i mutupe domoğodapan. ” Ya tkumert’es. Ar k’eleti , cadi varişumasten “Daz’i” ya varzop’ont’es do “Mskva pukirepe” ya zop’ont’es.


     Cadik entepes o3’k’ert’u do muşeburot iz’i3apt’u. Musafii oxorcak hem imgars hemti am k’ai k’oçepeşi moşletinuşeni Trangis oxre3’ap’t’u. Em oras bere muşi z’iruşi;


     -Na qvi dulya mog3’ondui! Skanda cumu momaluşeni am k’ai k’oçepe ğurunan. Manişa sinti Trangis oxre3`i! Yado beres uquru.


     Berekti omgarinus kogöç’k’u do xeepe ke3’ozduşk’ule;


     -Şurimşine trangi çkimi, em k’ai k’oçepe çkimişeni ğurunan. Mu iqven, entepe kamuşletini. Goxre3’ap, mu iqven…


     Berek trangis dido oxre3’uşi Trangikti bereş nena kognu. Emedeni n3a kok’om3’k’upu. Dido k’ap’et’i ar ixi kamoşaxtu. Eşo mç'ima mç’imu ki iri svas ğvai kogedgitu. İxi eşo dido baru ki mç’imaşi 3’ap’ape mteli sarayis nobğapt’u. Köylepe guişaşes. En dido 3’anei ar badik,


     -Andğaşakis ak aşo didi mç’ima çkar varmç’imapun ya zop’ont’u.


     M3ika çkvaşi, mç’ima nanabğu tudeni k’atişi k’idape ondğulus kogöç’k’u. Toli me3’k’omileis em didii sarayi k’ai k’ai dilixvet’u. Cadis sarayi muşi varmaşletinuşi, okosales gexedu do imt’u, n3aşa keputxu. Muren ki xon3u k’ala nagonvalu do tomapes daçxiri kogvak’limu. Cadi eşopeten qureli, 3’ireli diç’u do doxro3ku. Em oras emedeni daz’epe kagondunu, sarayiti kodilixu do dondğulu. Dadi do badi kamuçitesşik’ule t’aroni kagontanu, mjora kextu do iri sva doxomu. Sarayişi 3’kariti kexomuşi cumupe kodoskidu. Em cumupe köylepes şilya 3’anapes kodubağes do a3’i ti eya ixmaran.


     Em oraşk’ule dadi do badi k’ulani do motamuşepe k’ala dido 3’anapes k’ainobapeten skides.


     Em didii Lazonas em orapes, “Dadi idu konik’idu. Badi idu komak’idu” ten naitkvinu nena, andğaşakis vargondunu.
Gemtkvalu: Dr. Nizamettin ALKUMRU
Gem3’uranu: M. Yılmaz AVCI

Türkçe Metin

NİNE GİTTİ TAKILDI…


     Çok eski zamanlarda sahilde ıssız, tenha bir yerde bir köy varmış. Sebzeleri bol bahçeleri, çeşitli meyveleri, verimli tarlaları ve güzel çayırlarla ovacıkları varmış. Buralarda devamlı olarak koyunlarla inekler otlar dururlarmış. Her evin önünden soğuk sular akan pınarlar, denizinde çeşit çeşit balıklar ve köyün çevresindeki ormandaki ağaçlara yerleştirilmiş kovanlardan alınan ballarla her evin kilerindeki çömlekler her zaman dolu dururmuş. Tavukların çift sarılı yumurtaları da bu köydeki bolluk ve bereketin bir başka göstergesiydi.


     Ne var ki, o devirlerde ne köyün içinde ne de komşu köylerde tuz bulunmuyormuş. Köylüler tuz ihtiyaçlarını, o civarda tuzdan yapılmış büyük bir saray içinde tek başına yaşamakta olan huysuz ve ihtiyar bir kadın görünümündeki bir cadıdan temin ederlermiş. Sarayın saçakları tuzdan zarar görmemesi için çok geniş yapılmış, çevresi ise kimsenin girememesi için dikenlerle bir duvar gibi çevrili imiş. Tuza ihtiyacı olan köylüler sabahları iki saat için dikenlerin arasındaki giriş yerinden geçip sarayın önünde toplanırlar, getirdikleri yiyecek ve giyecek karşılığında cadının verdiği çok az miktardaki tuzu alıp evlerine dönerlermiş.


     Cadının sarayının yakınlarındaki iki odalı küçük bir kulübede bütün köylülerin çok sevdiği orta halli, yaşlı bir karı-koca (Dadi ile Badi) oturmaktaymış.


     Günün birinde, herkesin işte olduğu bir öğle saatinde dadi ile badi evlerinde istirahat etmekteyken badi dadiye:


     -Bizim Mehmedin sabahleyin cadıya götürdüğü peyniri, küflü diye cadı kabul etmemiş. Ona tuz vermediği gibi hakaret ederek onu kovmuş. Ben de aldığım tuzun yarısını Mehmede verdim. Onun için bu akşamki yemeğin tuzu biraz noksan olacak diye bir açıklamada bulunduktan sonra ikisi birden uyuyakalmışlar. Uyku esnasında bir kapı tıkırtısı duyulunca Dadi Badiye;


     -Kapıda bir ses duydum. Git, bak bakalım kimmiş! Deyince, Badi;


     -Ben bir şey duymadım ama madem ki sen duydun gidip bir bakayım demiş ve kapıya yönelmiş. Badi kapıyı açar açmaz;


     -Aman…Hanım buraya koş! Burada yerde yatan bir kadınla 3-4 yaşlarında bir çocuk var diye seslenmiş. Dadi koşmuş.


     Gerçekten de yerde ölü gibi yatan üstü başı perişan, ayakları çıplak, yüzü güneşten yanmış bir kadın varmış. Yanında da kirli sarı saçları yapış yapış, sıska , mavi gözlü zayıf bir çocuk varmış. Kadın baygın durumda olduğundan konuşamıyormuş. Badi ile dadi ikisini de evlerine alıp yüzlerini soğuk su ile yıkamışlar. Kadın kendine gelince önce oğlunu aramış sonra da emniyette olduklarını görünce rahat bir nefes almış. Dadi ile badi bu tanri misafirlerine sevgi ve şefkatle yaklaşmışlar ve onlara süt ve yoğurt ikram etmişler.


     Neden sonra kadın kadın başlarından geçenleri anlatmaya başlamış.


     -Üç-dört sene kadar önce çok sevdiğim bir delikanlı ile evlenmek istedim ama köy muhtarı olan babası bu evliliğe karşı çıktı. Bunun üzerine biz de beraberce köyü terk ettik. Yol üstündeki bir caminin imamı bizim nikahımızı kıydı ve evlenmiş olduk. Kocam köylerde çalışıp evi idare ediyordu ama hiçbir yerde devamlı bir iş bulamadı. Bu nedenle de devamlı köy köy gezerken bir de çocuğumuz oldu. Üç yıl kadar sonra bir çiftlikte iş bulduk ve iki sene kadar orada çalıştık. Biz konağın alt katındaki bir odada yatıyorduk. Bir gece yarısı haydutlar konağı soymak için baskın yaptılar. Karşılıklı olarak birbirlerine ateş ettiler. Üç haydut ile çiftlğin ağası öldüler. Ağır yaralanan kocam da birkaç saat sonra öldü. Son sözü de bana, ” 3-4 günlük erzak al, çocukla beraber güneşin battığı tarafa doğru git. Bu lanet ülkeyi terk et! Üç dört gün sonra denize varırsın. Allaha emanet olun. ” şeklinde oldu. Sonra da oğlunu öptükten sonra ruhunu teslim etti. Bu nedenle de biz dört gündür yollardayız. Yiyeceğimiz bitti. Ekmeğin son kırıntıları dün gece çocuğa yedirdim. Ben ise bir şey yemedim. Gördüğünüz gibi şu anda yetim hem de öksüz durumdayız diyerek de sözünü bitirmiş.


     Dadi hıçkırıklarını tutamamış. Badinin de gözlerinden yaşlar akıyormuş. Kadına dönüp;-Sen artık bizim kızımız, çocuğun da torunumuz sayılırsınız. Bizim ekip biçemediğimiz kadar geniş arazimiz var. Bu ev de sizin sayılır. İçiniz rahat olsun demişler.


     Sonra da güzelce yıkayıp temizlemişler ve çocuğa da Badinin çamaşırlarından giydirmişler. Çocuğun komik durumuna ise bol bol gülmüşler. Ondan sonra da sofraya sıcak mısır ekmeği, peynir tava, karalahana ve yoğurt koymuşlar ama çocuğun canı yumurta istemiş. Dadi;


     -Elbet yavrum, hemen pişiririm demiş ve tavada üç yumurta pişirip getirmiş. Çocuk daha ilk lokmada annesine;


     -Anne bu yumurtanın hiç tuzu yok. Ben bunu yemem demiş. Dadi zaten azıcık olan tuzunu mısır ekmeği ve peynir tavada kullandığı için yumurtayı tuzsuz yapmıştı. Badiye dönüp;


     -Gidip cadıdan tuz isteyeceğim diyerek evden çıkmış.


     Cadının ne kadar merhametsiz olduğunu bildiği için de ağlayacak halde imiş. Cadının bahçe kapısına gelip ona seslenmiş;


     -Cadıların en büyüğü, en güzeli! Sana bir tekerlek peynir getirdim. Evde tanrı misafirim var. Bana bir parça tuz ver de beni eve eli boş gönderme, ne olur diye yalvarmış. Cadı ise;


     -Defol git! Beni bir daha da rahatsız etme! Diye bağırmış. Dadi ise dikenlerin arasından geçip peynir karşılığında belki bir parça tuz alabilirim diye dikenlerin arasından geçmeye çalışınca dikenler vücudunu sarmaya başlamış. Çırpındıkça dikenler daha çok batıyor ve nefes alamıyormuş. Dikenlere takılmış kendini kurtaramıyormuş. (Dadi idu konik`idu. - Nine gitti takıldı. ) Sonra da her tarafından kanlar akmaya başlamış. Sonunda ise acılara dayanamayıp feryat etmiş. Badi ise karısının feryatlarını duyunca durumu anlamış ve baltayı kaptığı gibi cadıya;


     -Pis cadı! Seni öldüreceğim diye bağırarak saraya kadar koşarak gitmiş. Cadı ise pencereden bakıp hain hain gülüyor ve


     -Hadi bakalım, ne yapacaksan yap da görelim diyormuş.


     Badi ise öfkeden çıldırıyormuş. Baltayı vurdukça dikenler daha da çoğalıyormuş. Bir seferinde balta sapından çıkmış ve Badinin elinde sadece sapı kalmış. Badi bunun üzerine daha da sinirlenmiş. Karısının acılarına ve bağırmalarına dayanamadığı için dikenlerin üstünden atlayıp cadıya ulaşmayı ve onu öldürmeyi tasarlamış. Bu nedenle de elindeki sapı sıkıca kavramış ve geriye çekildikten sonra dikenlerin üstünden atlamış ama dikenler gittikçe genişlemiş ve üstünde kalakalmış. ”Badi idu komak`idu. -Dede gitti abandı. ” Sorasında ise onu da dikenler sardıkça sarmış. Canı yanmaya , nefesi sıkışmaya başlamış ama Badi yine de “Ih” demiyormuş.


     Bu arada durumu gören misafir kadın olanca sesiyle bağırıp köylülerden yardım istemiş. Köylüler bir anda toplanmış ve duruma çok üzülmüşler. Birbirlerine durumu anlatırken “diken” kelimesi yerine “güzel çiçekler” demeye de özen göstermişler. Çünkü cadı diken lafını kullananlara tuz vermiyormuş. Bu arada cadı kıs kıs gülerken misafir kadın da onların kurtulmaları için Allaha dua ediyormuş. Sonra da oğluna öfke ile;


     -Yaptığını beğendin mi! O iyi insanlar sana tuz getirmek için orada acılar içinde ölecekler. Sen de Allah’a yalvar diye bağırmış. Tabii çocuk da hem üzülüyor hem de ağlıyordu. O da ellerini yukarıya kaldırıp;


      -Sevgili Allah baba, ninemle dedemi kurtar. Buna ben sebep oldum. Ne olur diye yalvarmış.


     İşte o anda ne olduysa oldu. Allah bu çocuğun yalvarmalarını duymuş ve yardım etmeye karar vermiş. Birdenbire gökyüzünü kapkara bulutlar kapatmış, gök gürültüsüyle beraber şimşek çakmaya başlamış. Bir anda sağanak halinde yağmaya başlayan yağmur, şiddetli rüzgarın etkisiyle sarayın duvarlarına vurmaya başlamış. Köylüler de ilk defa gördükleri böylesine büyük bir fırtına karşısında şaşırıp kalmışlar. Yarım saat kadar sonra da sarayın alt katının duvarları erimiş ve duvar çökmeye başlamış. Durumu gören cadı, hemen süpürgesine binip göğe yükselmiş ve kaçmaya başlamış ama o anda çakan bir şimşekle saçları tutuşmuş ve bağıra bağıra yanarak ölmüş. O anda da sarayı kuşatan dikenden duvar da yok olmuş ve dadi ile badi da kurtulmuşlar.


     Ondan sonra güneş açmış, her taraf pırıl pırıl olmuş. Sarayın eriyen tuzları yeniden katılaşmış ve köylülere yüzlerce yıl yetecek kadar tuz ortaya çıkmış. Dadi ile Badi ise kızları ve torunları ile beraber mutluluk içinde yaşamışlar.


     Tüm Lazistan’da, ” Dadi idu konik`idu. Badi idu komak`idu. ” deyimi hiçbir zaman unutulmayıp bugünlere kadar ulaştı.

En Çok Okunan Masal Kültür Sanat Yazıları
 » Tembeli Memet'i...
 » Lazi Do Şeytani...
 » Patişağiş K'ulani...
 » Patişaği Do Veziri Muşi...
 » Dadi İdu Konik’idu,......
 » Nanaşantişi D O P`roğoni...
 » Zengini K'oçi Do K'ulanimuşi...
 » Divepeşi Mp'ilapu...
 » 3'ip'ili...
 » Şeytani Do Oxorca...

En Çok Yorumlanan Masal Kültür Sanat Yazıları