Lazlar Ve Diğer Kitaplar

01/06/2006 19:16

Lazepe Do Majura Svarape

Orjinal Dildeki Metin



Lazepe do Majura Svarape
“Lazepeşi İst’oria” coxoni svarak na momçu p’ozit’iuri do negat’iuri motiva3iaşi sebebiten Lazepeşi mtini do 3’ori İst’oriaş goşogoruşi sakvaris amapt’eet’i. İptineri tutapeş morgvalis, aya rt’u individualuri int’eresi. Ti çkimi şeni amapteet’i am dulyas. Mara ç’it’a ora mek’iluşi, oxovo3’oneet’i mu mu na rt’u. Lazoba do Lazuri nena individualuri dulyapeşen na va rt’es şeni, goşogorapeşen na viguraminon çkinape, çkvalepe k’ala oparuşi k’arari kodolovingoni. Emuşeniti gazete do jurnalepes st’at’iape p’ç’aramint’u. Ent’elekt’ualuri gagnapaten am dulyapeş doloxe na rt’u mitxanepe k’alati k’ont’akt’i oxvenut’i memaç’irasunt’u. Em oraşakis na viçini do am dulyaşi doloxe na rt’u ar k’oç’i rt’u. Eti, Kortu na rt’u, Hayri Hayrioğlu rt’u. “Lazepeşi İst’oria” coxoni svaraşi tercumani rt’u muk. Muşi k’ala k’ont’akt’i miğut’u. Artikartis ç’arelepe p’ç’arupt’it. Emusti vu3’veet’i, goşogorape çkimişen na viguraminon çkinapa, na vognapamint’u mtelis yado. Hayri Hayrioğlu individualurot k’ai k’oçi rt’u, mara Turketis na skidun do k’ult’ura do nena muşi na ğurun ar k’oçi steri var, Okorturas na skidun ar mitxani steri rt’u. Eya muşeni eşo na rt’u , var miçkit’u. Çkimi şeni Lazoba do Lazuri nena beciti rt’u. Çkimi k’ala miti var t’u. Xvala vort’i. Ar k’oçi viçinopt’i eti, na miğut’u toliten var o3’k’ert’i dulyas.
Am dulya so3ialuri ar tema rt’u. Man am so3ialuri dulyas, çkimi steri na izmon mintxanepe k’ala oçinaponi vort’i. 3’ori na rt’u aya rt’u. Mara irişen 3’oxle, man oguroni vort’i dulya, muç’oşi rt’u, mi rt’es Lazepe. Emuşeniti ok’itxoni do goşogoroni vort’i. Ok’itxu do goşogoru şeni svara oz’ironi vort’i. “Lazepeşi İst’oria”şi tercume dido p’at’i Turkuliten rt’u. ǒit’a vort’işi, didilepeşen na vogneet’i p’aramitepe steri rt’u “Lazepeşi İst’oria”şi tercume muşi. Em oras, svaraşi originaluri xali muç’oşi na rt’u yado guris meraği var maqveet’u. Mtini nenaten, var visimadept’i eya. Visimadept’ikonna, oz’iru şeni bgoramint’u eya eşo varna aşo.
“Lazepeşi İst’oria” Lazepeşi İst’oria na var t’u na vicereet’i şeni amapt’eet’i am dulyas. “Qini Ok’ok’idinu”şi p’eriodi diçodeet’u. Edo ağani p’eriodik na mibarapt’es ixişi şvelaten nak’otxani svarape gamiğineet’u Turketis. Entepeşi coxope aşo rt’u: “Et’nik’uri Gurubepe Turketis”, “K’avimepeşi Nek’na-1” do “Ç’erk’esepeşi İst’oria”. İptineri svarati tercume rt’u mara, A3’ineri gagnapaten, am svarapekti na meçapt’u çkinapa ek’o ğirsoni var t’u, mara temape mutepeşi ağani rt’u. Edo em oraşakis, Turketis çkvaneri et’nik’uri gurupepek na skidurt’u yado otku eşo perpu var t’u. Ofi3ialuri ideologiak k’abuli var ikipt’u , Turketis na skidunan çkvaneri et’nik’uri gurubepeşi oskidu. Emuşeni “Lazepeşi İstoria” coxoni svara steri “Et’nik’uri Gurubepe Turketis”, “K’avimepeşi Nek’na-1” do “Ç’erk’esepeşi İst’oria” coxoni svarapeşi gamaçkvinu beciti rt’u. P’rensip’is am svarape k’ai rt’es. Mara det’alurot o3’k’omiluten entepeti dobağine çkinapa var meçapt’es. Çkvaneri speropeşen o3’k’omiluten p’roblemoni rt’u. Murenki, em oraşakis entepeşen k’ai svara var gamaçkvineri rt’u.
İptineri svara, “Et’nik’uri Gurubepe Turketis”, tercume rt’u. Tercume muşi ek’o p’at’i rt’u ki, a3’i otkuten var iqven. Svaraşi originaluri muşi İngilisuri nenaten ç’areli t’een. Am svaraşi origanuluri muşi muç’o na rt’u, em orasti, a3’iti var miçkin. Am svaras uğut’u jur st’at’ia Lazepe şeni. 3’ori ren, am svaraşenti mutxanepe viguramint’u, majura svarapeşen na vigureet’i steri. “K’avimepeşi Nek’na-1” coxoni svarati “Et’nik’uri Gurubepe Turketis” coxoni svaraşi t’k’ubi muşi steri na rt’u-ti-na, ek’st’ra çkinapeti meçapt’u. Emuşen 3’ori otkuten, “2000’e Doğru” coxoni svarulis, 3’oxleşen gamaçkvineri na t’es st’at’iapeşi svara oqopinot gamiğineri xali rt’u. Am svarati Lazapeşi İst’oriaşen, Lazuri Nena do muşi ağani Albonişen ambarepe meçapt’u mak’itxalepes. “Ç’erk’esepeşi İst’oria” coxoni svarepe Jilentuna K’avk’asuri mtel xalk’epe “Ç’erk’esi” işinapt’u. Emuşenti mutxanepe vigureet’i.
“Lazepeşi İst’oria” do “Ç’erk’esepeşi İst’oria” coxoni svarepek artneri tema do artneri xalk’epeşen p’aradok’suli ambarape meçapt’es. “Ç’erkezepeşi İst’oria” coxoni svarak Jilentuna K’avk’asias na skidunan xalk’i mteli oqopinot “Ç’erk’esi” şinapt’u. “Lazepeşi İst’oria” svarakti 3’alentuna K’avk’asia na skidunan xalk’i “Gyurci” şinapt’u. Aya rt’u p’aradok’suli sit’ua3ia. Ar çkva p’aradok’suli dulyati uğut’u “Ç’erkezepeşi İst’oria” coxoni svaras. Lazi Lazi şinapt’u “Ç’erkezepeşi İst’oria” coxoni svarak. Mara “Lazepeşi İst’oria” coxoni svarak Lazepe Lazi var, Gyurci şinapt’u. Aya rt’u derdi çkimi.
Otxo svara miğut’u xes: “Lazepeşi İst’oria”, “Et’nik’uri Gurubepe Turketis”, “K’avimepeşi Nek’na-1” do “Ç’erk’esepeşi İst’oria”. Lazepeşi cinci oguru şeni am otxo svara nak’otxani fara vik’itxeet’i mara mutu var oxoma3’oneet’u. Am sebebiten a3’i na miğut’u svarapeşen met’i çkvaneri ansik’lop’ediapeşen st’at’iapet’i ok’itxoni vort’i do eşoti p’amint’u. Edo “F’atixiş Milletişi Svarapuna” do “Beyazidiş Devletişi Svarapuna”şa oxtimu- moxtimus gevoç’k’i.
Ar kele vixandept’i genç’areli mogapu şeni, ocaxuri dulyape şeni, majura k’eleti Lazepeşi İst’oria goşobgorupt’i. Dulya individualuri meraği otatminu şeni rt’u iptineri orapes mara, a3’i na vik’itxi k’arta svara do st’at’iape k’ala so3ialuri gagnapas mxuci meçamoni na vort’i oxovo3’onapt’i. Am p’unk’t’is, am dulyas na memişvelasunon mitxanepe ogorusti gevoç’k’eet’i. Mcveşi megabre miqount’u Cağaloğlus. Gamaçkvaloba uğut’u emus. Emusti vu3’veet’i, na goşobgorupt’i Lazepeşi İst’oria, cinci mutepeşi. “Mtuti Muzo” coxotenti na işinert’u megabre çkimik, “Man Ahmet Kirimi viçinop, ”K’omuni” coxoni svarulişi mance do coğabinameçaps k’oçi ren. . Muk am dulyapeten iboden. Ginon-na telefoniş nomeri muşi mekça. ”-ya mi3’u. Manti, “A3i var, man a3’i goşobgorop mutxanepe. Minimurot mutxanepe vigura, çkina maqvas em oras, memişveli-ya, gi3’vaminon”-ya vu3’vi emus.
Çkimi steri am dulyaten na iboden mitxanepe na rt’u, vognişi viraxati. Entepe k’ai çkinaperi k’oçepe na rt’u, maçkinent’u em orapes. Mara am3ika oguroni vort’i tema. Ar kele çkvaneri svarepe, ansik’lop’ediapeşi maddepe, svarepe vik’itxupt’i, ar k’eleti Hayri Hayrioğlu k’ala k’ont’akt’i miğut’u. Artikartişa p’ç’arupt’it. Namtini orapes muk memincğonopt’u mç’ipe broşorepe steri mutxanepe Hayrioğluk.
“Et’nik’uri Gurubepe Turketis” coxoni svaraşi “Lazepe” coxoni burmes, Şehzat Ayartepe coxoni advok’atişi k’eleşen ç’areli ar st’at’ia na rt’u vik’itxeet’i. Am k’oçişi k’eleşen ç’areli st’ati’aşi coxo muşi “Lazepeşi İst’oria” na rt’u, 1976 şi 3’anas, “Karadeniz Haber”, (“Uça Mzoğa Ambari”), gazetis na gamiğinu, vigureet’i. Eya vik’itxişk’ule, “Mzoğa Ambari” coxoni gazeti oz’iru şeni, asta-xolo “Beyazidiş Devletişi Svarapuna”şa videet’i do goşobgoreet’i em gazete. Mu ç’vini ren ki, var maz’ireet’i gazeti “Beyazidiş Devletişi Svarapuna”s. Şehzat Ayartepe çkimi şeni beciti rt’u. Muk t’u maartani Lazi, Lazepe şeni st’at’ia na ç’areet’u. Var miçkit’u mara, muk st’at’ia na ç’ar’u gazetis, Lazepe şeni ar çkva st’at’ia oz’iruşi imendi vikipt’i. Ayartepe advok’ati na rt’u vigureet’i. Aşopeten muşi k’ala k’ont’akt’i oxvenu dido perpu iqvasunt’u. Baroşen varna advok’atepe k’ala na ixandept’u mitxanişen Şehzat Ayartepeşi telefoniş nomeri oz’iru dido perpu iqvasunt’u.
1993 şi 3’anaşi Ap’riliş tutaşi majurani gverdis rt’u. Em oras na vixandept’i kolecis, na ixandept’u ar advok’ati ort’u. Ar ndğas emus vu3’vi, ar advok’atişi telefoniş nomeri bgorupt’i yado. Muk, “derdi mo zdip ç’e bere! Man megişvelaminon”-ya mi3’u. Eşoti qu. Edo gverdi saat’işk’ule ar ç’it’a k’art’ali momçu muk. Emuş jin ç’arupt’u Şehzat Ayartepeşi t’ilifoniş nomeri. Man astaxolo vicoxi eya t’ilifoniten. Ar svaras coxo do st’at’ia muşişi coxo na bz’iri, “Lazepeşi İst’oria” coxoni st’at’ia muşis dido meraği na vikip’ti, am temapeşen ok’oğarğalu şeni emuşen randevu na bgorupt’i , emus vu3’vi. Xonari muşişen dido centilmeni na rt’u oxoi3’onert’u. 1993 şi 3’anaşi, ma-23-ani Ap’rili şeni artikartişa randevu mepçit. Em dğa “Na3ionaluri Xemoşletinoba do Berepeşi Bayrami” na rt’u şeni, doguronis na ixvenasunt’u 3eremoniaşk’ule moşvaninoni miğut’u.

Ali İhsan AKSAMAZ
xvalamgeri@gmail. com

Türkçe Metin



Lazlar ve Diğer Kitaplar
“Lazların Tarihi” adlı kitabın bana vermiş olduğu olumsuz ve olumlu motivasyon sebebiyle , Lazların gerçek ve doğru tarihlerini araştırma işine girmiştim. İlk aylar boyunca, bu şahsi bir ilgi meselesiydi. Kendim için girmiştim bu işe. Ancak kısa bir zaman geçince, neyin ne olduğunu anlamıştım. Lazlık ve Lazca, şahsi işlerden olmadığı için, araştırmalardan öğreneceğim bilgileri, başka insanlarla da paylaşma kararı vermiştim. Bunun için de gazete ve dergilere makaleler yazacaktım. Entelektüel duyarlılıkla, bu işler içinde olan kimselerle de bağlantı kurmam gerekecekti. O zamana kadar tanıdığım ve bu işin içinde olan bir kişi vardı. O da, Gürcü olan Hayri Hayrioğlu idi. “Lazların Tarihi” adlı kitabın tercümanıydı. Onunla bağlantım vardı. Birbirimizle yazışıyorduk. Araştırmalarımdan öğreneceklerimi, bütün herkese duyuracağımı ona da söylemiştim. Hayri Hayrioğlu, birey olarak iyi bir insandı ama, Türkiye’de yaşayan ve dil ve kültürü ölen bir adam gibi değil, Gürcüstan’da yaşayan biri gibiydi. Onun niçin öyle olduğunu bilmiyordum. Benim için Lazlık ve Lazca önemliydi. Yanımda kimse yoktu. Yalnızdım. Bir kişi tanıyordum, o da konuya benim baktığım gibi bakmıyordu.
Bu iş toplumsal bir konuydu. Ben, bu toplumsal konuda kendim gibi düşünen birilerini tanımalıydım. Doğru olan buydu. Ancak her şeyden önce öğrenmeliydim, işin ne olduğunu ve Lazların kim olduklarını. Bunun içinde okumalı ve araştırmalıydım. Okumak ve araştırmak için de kitap bulmalıydım. “Lazların Tarihi”nin tercümesi çok kötüydü. Küçükken, büyüklerden duymuş olduğum masallar gibiydi, “Lazların Tarihi”nin tercümesi. O zamanlar, kitabın orijinalinin nasıl olduğuna ilişkin bir ilgim yoktu. Daha doğru ifadeyle; o, aklıma gelmiyordu. Aklıma gelseydi, öyle veya böyle kitabı arardım.
“Lazların Tarihinin”, Lazların Tarihi olmadığına inanmış olduğum için bu işe girmiştim. “Soğuk Savaş” dönemi bitmişti. . Yeni dönemin bizden yöne estirdiği rüzgarın yardımıyla, birkaç kitap yayınlanmıştı Türkiye’de. Adları şöyleydi: “Türkiye’de Etnik Gruplar”, Kavimler Kapısı-l” ve “Çerkes Tarihi”. İlk kitap da tercümeydi. Şimdiki anlayışla, bu kitapların da veriyor oldukları bilgiler öyle değerli değildi ama, konuları yeniydi. O zamana kadar, Türkiye’de başka etnik grupların yaşıyor olduklarını söylemek o kadar kolay değildi. Resmi ideoloji, Türkiye’de başka etnik grupların yaşadığını kabul etmiyordu. Bu sebeple, “Lazların Tarihi” gibi “Türkiye’de Etnik Gruplar”, Kavimler Kapısı-l” ve “Çerkes Tarihi” adlı kitapların yayınlanması önemliydi. Prensipte, bu kitaplar iyiydi. Ancak detaylı olarak bakıldığında, onlar da yeterli bilgi vermiyordu. Farklı açılardan problemliydiler. Ancak, o zamana kadar onlardan daha iyi kitap çıkmış da değildi.
İlk kitap, “Türkiye’de Etnik Gruplar” tercümeydi. Tercümesi o kadar kötüydü ki, lafla anlatmak olmaz. Kitabın orijinali İngilizce imiş. O kitabın orijinalinin nasıl olduğunu, o zaman da, şimdi de bilmiyorum. Bu kitapta, Lazlara ilişkin iki makale vardı. Doğru, bu kitaplardan bir şeyler öğrenecektik, diğer kitaplardan öğrenmiş olduğumuz gibi. “Kavimler Kapısı-l “ adlı kitap da “Türkiye’de Etnik Gruplar” adlı kitabın ikizi gibi olmasına rağmen, ekstra bilgi de veriyordu. Daha doğru sözle, “2000’e Doğru” adlı dergide önceden çıkmış olan makalelerin kitap olarak yayınlanmış haliydi. Bu kitap da, Lazların tarih, dil ve yeni alfabesinden haberler veriyordu okuyuculara. . “Çerkes Tarihi” adlı kitap, Kuzey Kafkasya’nın bütün halklarını “Çerkes” sayıyordu. Ondan da bir şeyler öğrenmiştim.
“Lazların Tarihi” ve “Çerkes Tarihi” adlı kitaplar, aynı konuda , aynı halklardan çelişkili bilgiler veriyordu. “Çerkes Tarihi” adlı kitap, Kuzey Kafkasya’da yaşayan bütün halkları “Çerkes” olarak sayıyordu. “Lazların Tarihi” adlı kitap da Güney Kafkasya’da yaşayan bütün halkları“Gürcü” sayıyordu. “Çerkes Tarihi” adlı kitap” ta bir başka çelişkili konu da vardı. Lazları Laz sayıyordu. Ancak “Lazların Tarihi” adlı kitap, Lazları Laz değil, Gürcü sayıyordu. Sıkıntım buydu.
Elimde dört kitap vardı: “Lazların Tarihi”, “Türkiye’de Etnik Gruplar”, “Kavimler Kapısı-1” ve “Çerkes Tarihi”. Lazların kökenini öğrenmek için bu dört kitabı birkaç defa okumuştum, ancak hiçbir şey anlamamıştım. Bu sebeple, bende bulunan kitaplardan başka, farklı ansiklopedilerden makaleler de okumalıydım. Öyle de yaptım. “Fatih Millet Kütüphanesi” ve “Beyazıd Devlet Kütüphanesi”ne gidip gelmeye başladım. Bir taraftan para kazanmak için, aile ihtiyaçları için çalışıyordum, öte yandan da Lazların Tarihini araştırıyordum. Bu araştırma, şahsi merağımı tatmin etmeye yönelikti ilk zamanlar, ancak şimdi okuduğum her kitap ve makale ile toplumsal anlayışa destek vermem gerektiğini anlamıştım. Bu noktada, bu işte bana yardımcı olacak kimseleri de aramaya başlamıştım. Cağaloğlu’da eski bir arkadaşım vardı. Yayınevi vardı. Ona da, Lazların Tarihi ve kökenlerini araştırdığımı söylemiştim. “İri Muzo” adıyla da tanınan arkadaşım bana, ” Ben Ahmet Kırım’ı tanıyorum, “Komün” adlı derginin sahibi ve yazı işleri müdürüdür. O, bu işlerle ilgileniyor. İstersen telefon numarasını vereyim, ” dedi. Ben de ona, “Şimdi konuyu araştırıyorum. Az da olsa bir şeyler öğreneyim, bilgileneyim, o zaman bana yardımcı ol, sana söyleyeceğim, ” dedim.
Benim gibi, bu konuyla ilgilenen birilerinin olduğunu duyduğum zaman rahatladım. O zamanlar onların bu konuda yeterli bilgiye sahip insanlar olduklarını sanıyordum. Ben konuyu araştırmalıydım. Bir taraftan farklı kitaplar, ansiklopedi maddeleri okuyordum, öte yandan Hayri Hayrioğlu ile bağlantım devam ediyordu. Birbirimize yazıyorduk. Bazı zamanlar bana ince broşür gibi bir şeyler gönderiyordu Hayrioğlu.
“Türkiye’de etnik Gruplar” adlı kitabın, “Lazlar” bölümünde Şehzat Ayartepe adlı bir avukat tarafından yazılmış bir makale olduğunu okumuştum. Bu kişi tarafından yazılmış olan makalenin adının “Lazların Tarihçesi” olduğunu, 1976 yılında “Karadeniz Haber” adlı gazetede yayınlandığını öğrenmiştim. Bunu okuduktan sonra, “Karadeniz Haber” adlı gazeteyi bulmak için hemen “Beyazıd Devlet Kütüphanesi”ne gidip o gazeteyi araştırmıştım. Ne yazık ki, gazeteyi “Beyazıd Devlet Kütüphanesi”nde bulamamıştım. Şehzat Ayartepe, benim için önemliydi. Lazlar hakkında, makale yazan ilk Lazdı. Bilmiyordum; ancak onun yazdığı gazetede Lazlar hakkında başka makaleler bulmayı ümit ediyordum. Ayartepe’nin avukat olduğunu öğrenmiştim. Böylece onunla bağlantı kurmak kolay olacaktı. Baro’dan veya Avukatlarla çalışan birisinden telefon numarasını bulmak çok kolay olacaktı.
1993 yılının Nisan ayının ikinci yarısıydı. O zaman çalışıyor olduğum kolejde çalışan bir avukat vardı. Bir gün ona, bir avukatın telefon numarasını aradığımı söyledim. O da bana, “Problem değil çocuk, sana yardım edeceğim, ” dedi. Yarım saat sonra küçük bir kağıdı bana verdi. Üzerinde Şehzat Ayartepe’nin telefonu yazıyordu. Hemen telefonla onu aradım. Bir kitapta adı ve makalesinin adını gördüğümü; “Lazların Tarihçesi” adlı makalesini çok merak ettiğimi; bu mevzulardan konuşmak için kendisinden randevu istediğimi söyledim. Sesinden centilmen biri olduğu anlaşılıyordu. 1993’ün 23 Nisan’ında birbirimizle randevuleştik. O gün “Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı” olduğu için, okulda yapılacak törenden sonra tatilim vardı.

Lazcadan Çeviren: Tarık A. Kan

En Çok Okunan Makale Kültür Sanat Yazıları
 » Lazona’dan Akçaşehir’e Uzanan Köprü...
 » Lazca Destanlar...
 » Anadil Yönetmelikleri Ve Gerçek-ı...
 » Lazca Yaşadıkça Yaşayacak Adam: Kaz...
 » İstiklal Harbinde Akçaşehir...
 » “lazların Tarihi” Adlı Kitap...
 » Lazlar Ve Diğer Kitaplar...
 » Sarp Sınır Kapısı...
 » Folklor(halk Bilimi)...
 » Cennet Sevgilim...

En Çok Yorumlanan Makale Kültür Sanat Yazıları