“lazların Tarihi” Adlı Kitap

22/05/2006 20:56

“lazepeşi İst’oria” Coxoni Svara

Orjinal Dildeki Metin



“Lazepeşi İst’oria” Coxoni Svara
Turketis 1990-oni 3’anapeşakis, Lazepeşi ist’oriaşen mitis mutu var uçkit’u. Am xalk’is ent’elek’tualepe na var uqonut’u şeni, sit’ua3ia eşo rt’u. Mara emusti ar sebebi uğut’u.
1990-oni 3’anape, kianuri ist’orias dido beciti viraji iqu. Aya rt’u “qini ok’ok’idinu”şi çodina. Emuten mutxanepek oktirus kogyoç’k’u kianas. Edo Amerik’uli Ok’ok’ateri Oxe3alepe (AOO) do Sovetyari So3ialist’oni Resp’ublik’epeşi Lik’ateşi (SSRL) mt’eroba diçodu. Amuşen 3’ori metkvalepeten, Sovetyari So3ialist’oni Resp’ublik’epeşi Lik’ate geiktu. Em p’eriodişakis, Turketik Amerik’uli Ok’ok’ateri Oxe3alepe k’ala Natoşi P’akt’işi doloxe rt’u. Okorturati Turketişa mt’eri na ren ar çkva p’akt’iş doloxe rt’u. Aşopeten jur memleketik mt’eri işinapt’es artikarti, çkvalepeşi guri şeni. Mara ağani p’eriodişk’ule, dulya eşo na var t’u oxoi3’onu. Emuşen met’i, jur dobadonaşi sinorişi jur k’eles na skidunan xalk’epeşi artneri xor3i do di3xirişen xtimeri na rt’uti ağneşen oxoi3’onu.
Sovetyari So3ialist’oni Resp’ublik’epeşi Lik’atek na geiktu 1991 3’anaşi çodina muşişen nak’otxani 3’ana 3’oxle, 3’ori metkvaleten 1988 3’anaşi Monç’inobas, Turketi do Okorturaşi şkas Sarpiş Sinorişi nek’na guin3’k’u. Aya beciti rt’u Turketi do Okortura şeni. Am p’rosesik, Turketi do Okorturaşi çkvaneri speropes p’artneroba do megabrobas mxuci meçasunt’u. Am p’rosesi jur dobadonaşi Lazepe şeniti dido beciti iqvasunt’u. Am nek’na k’ala jur memleketişi Lazepes artikarti oçinuşi şansi dvaqves. Emuşen met’i am p’rosesik Turketis na skidunan Lazepe şeni xeironi do meçamura iqu. Em p’rosesiten, gurepe mutepeşi nena mutepeşişi ç’viniten opşa adamianepe iz’irasunt’u. Edo Lazuri nenaşi oskedinuşeni mutxanepe oxvenuşi gza gorasunt’es entepek.
Em sebebepeten, Sarpiş Sinorişi Nek’na maartani ç’koni ren Turketuri Lazepeşi xolosoni ist’orias.
Sarpiş Sinorişi Nek’na na ren k’onari beciti na ren ar çkvaneri dulyati “Lazepeşi İst’oria” coxoni svara ren. A3’i emuşenti mutxanepe gi3’vat.
1992 3’anas Mp’olis “Lazepeşi İst’oria” coxoten na gamiğinu am svaraşi originaluri coxo muşi “Lazeti” rt’u. Edo Okorturas 1964 3’anas gamiğineet’u am svara, Kortulot. Am svara jur avt’oroni rt’u do entepeti Moleni Sarpuli Lazepeşen juri rt’u. Svarak, 1964 3’anaşi Sovyetari p’eriodis iç’areet’u do em orapeşi gagnapa uğut’u emus. Aya rt’u dido p’aradok’suli sit’ua3ia.
Ar k’ele svara mcveşi rt’u majura k’ele svaraşi tercumanis Turkuli do Kortuli nenape k’ai var uçk’it’u. Edo int’elek’t’ualuri gagnapati var uğut’u emus. Emuşeni svaraşi tercume muşi p’roblemoni rt’u. Xvala tercume muşi p’roblemoni var t’u. Tercumanik omk’ulaneet’u st’at’iape do entepe şeni ç’areli na ren informa3iape, guri şeni. Emuşen met’i, tercumanis uğut’u terminologiuri p’roblemati. Mk’ulot, “Lazepeşi İst’oria” var t’u 1964 tariğoni “Lazeti” coxoni svaraşi tercume. Am svara, yani “Lazepeşi İst’oria” çkvaneri speropeşen dido p’roblemoni na rt’u-na, Turketuri Lazepe şeni dido beciti, majura ç’k’oni iqu. Ont’aleri tercume rt’u. Lazepeşi mtini ist’orias int’eresi na uğunanpes mxuci meçu am “Lazepeşi İst’oria” coxoni svarak, goşogoru şeni mot’iva3ia meçamuten entepeşa.
Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, “Lazepeşi İst’oria” coxoni svarak p’ozit’iuri do negat’iuri gagnapa muşiten iqu majurani ç’k’oni Turketuri Lazepeşi int’elek’t’ualuri xampobas.
“Lazepeşi İst’oria” na bz’iri moment’i çkimi şeni dido beciti iqu.
1992 3’anaş Monç’inobaşi ar ndğas rt’u. Mp’olişi mskva raionapeşen arteri na ren Kartalişa videet’it çili çkimi k’ala. Megabrepe miqount’es ekonaşis. Videet’it mok’itxuşeni entepe. Dopxedit, bğarğalit, oç’k’omalepe p’xazirit, p’ç’komit, pşvit. Edo golva oxvenu şeniti gamaptit. Zoğap’icis, dazga mutepeşis çxomi na gamaçapen mençxomepe bz’irit. Entepeş ekole, xolo dazgapes svarape na gamaçapen mitxanepe bz’irit. Nam svara gamaçapan yado svarapeşa o3’k’omilus gevoç’k’it. Ar gverdi saat’i k’onari ekonaşi svarapes vo3k’edit.
Goviktit do st’umari na vort’it oxorişa vulurt’it. Em oras dixaş jin gazeteş k’art’alepeşi jin gesvareli nak’otxani svara bz’iri. Entepeşen ar terişi coxo, Turkulot, aşo rt’u: “Lazepeşi İst’oria”. Svaraş jin “Lazepeşi İst’oria” ç’areli rt’u. Eya bz’irişi, asta-xolo dobgiti do svara ebzdi. Svaraşi pasi na ren geç’areli dazgaxt’aris mepçi do çili çkimi do megabrepe çkini k’ala oxorişa oxtimu şeni gzas gebdgiti. Ar kele entepe k’ala bğarlapt’i majura k’eleti xes na vokaçapt’i svaras p’ea mu ç’arups yado gur_patkaleri vort’i.
A3’i na var matkven ar xaliş doloxe vort’i. Dido xeleberi vort’i. St’umari na vort’it oxorişa goviktit. Man dopxedi do svaraşi ok’itxus gevoç’k’i. Dido mk’ule oraşi doloxe vik’itxi eya. Govişaşi. Em oraşakis, Lazepe do Lazuri nena şeni na miçkinpeşen dido çkvaneri informa3iape meçapt’u am svarak. Muk na meçaps informa3iapeşen namtinepe dido beciti do 3’ori rt’u, mara namtini informa3iapeti iumorost’uli rt’u. Man k’itxeri k’oçi vort’i. Edo ar o3’k’omiluten oxoma3’oneet’u, mu mu na rt’u. Ar saat’i k’onari p’eriodişi morgvalis, jur şok’i maqveet’u. Svaraşi 3’ori informa3iapeten vixeleet’i mara iumorost’uli informa3iapetenti viderdeet’i.
Çkini oxorişa goviktit. Emuşk’ule man man var vort’i. Na vort’i svas, var vort’i. Adamianepe k’ala vort’i mara man entepe k’ala var vort’i. K’itxvape miğut’u am svaraşi derditen. Emuşeni ok’itxoni vort’i. Edo minimurot xuti fara vik’itxi “Lazepeşi İst’oria” mara, na vort’işen derdoni doviqvi. İst’orik’osi var vort’i mara, am svaras uğut’u namtini p’roblemepe.
Çkimi p’rofesiuli spero rt’u nena, mara man a3’i ist’orik’osi na vore steri oxandus gevoç’k’eet’i. Aya var t’u geç’areli mogapu şeni. Xor3i do di3xiri mutepeşişen na mopti xalk’işi şurepe mutepeşi şeni vixandamint’u. Çkimi noğira aya rt’u.
Mu varna miten gevoç’k’amint’u! Svaraşi tercumani na ren k’oçi k’ala k’ont’akt’i ogorus gevoç’k’i. Tercumani rt’u Hayri Hayrioğlu. “Lazepeşi İst’oria” coxoni svaraşen na viguri k’onari, muk p’ensioneri p’oli3ieli rt’u. Ar mcveşi megabre miqount’u “Aydinlik” coxoni gazeteş arkivişi ofisis ixandept’u. Ar ndğas vidi emuşa do gazeteşi arkivişa amaptit. Edo Lazepe do Lazuri nenaşen informa3ia na meçaps dok’ument’epeşi k’op’iape momçu megabre çkimik. Entepeş doloxe ar liste bz’iri. Am sakvarepeşen na ç’arups adamianepeşi coxopeti do entepeşi t’ilifonepeşi nomerepeti geç’areli rt’u ar k’art’alis.
Aşoten am sakvaris amapti, 1992 3’anaşi Monç’inobas.
xvalamgeri@gmail. com

Türkçe Metin



“Lazların Tarihi” Adlı Kitap
Türkiye’de 1990’lı yıllara kadar, Lazların Tarihine ilişkin olarak kimse bir şey bilmiyordu. Bu halkın entelektüelleri olmadığı için durum böyleydi. Ancak onun da bir sebebi vardı.
1990’lı yıllar, dünya tarihi açısından önemli bir dönüm noktası oldu. “Soğuk Savaş”ın sonuydu. Bununla dünyada bir şeyler değişmeye başladı. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) düşmanlığı sona erdi. Daha doğru ifadeyle, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği yıkıldı. Bu dönemde; Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri’yle Nato Pakt’ı içindeydi. Gürcüstan ise, Türkiye’ye düşman olan bir başka pakt’ın içindeydi. Böylece, iki memleket başkalarının çıkarı için birbirlerini düşman sayıyorlardı. Ancak yeni dönemle birlikte işin öyle olmadığı anlaşıldı. Ondan öte, iki ülke sınırının iki tarafında yaşayan halkların birbirleriyle akraba olduklar yeniden anlaşıldı.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin yıkıldığı 1991 yılının sonundan birkaç yıl önce, daha doğru bir ifadeyle, 1988 yılının Yaz Mevsiminde, Türkiye ve Gürcüstan arasında Sarp Sınır Kapısı açıldı. Bu Türkiye ve Gürcüstan açısından önemliydi. Bu süreç, Türkiye ve Gürcüstan’ın çeşitli alanlardaki ortaklık ve dostluğuna destek verecekti Bu süreç, iki ülkenin Lazları için de çok önemli olacaktı. Bu kapı ile birlikte, iki memleketin Lazları birbirlerini tanıma şansına kavuştular. Ondan öte; Türkiye’de yaşayan Lazlar için hayırlı ve verimli oldu. Bu süreçle, yürekleri dillerinin acısıyla yüklü insanlar ortaya çıkacaktı. Lazcanın yaşaması için bir şeyler yapmanın yolları arayacaklardı.
Bu sebeplerle, Sarp Sınır Kapısı, Türkiye Lazlarının yakın tarihlerinde birinci önemli kazanım oldu.
Sarp Sınır Kapısı kadar önemli olan farklı bir gelişme de “Lazların Tarihi” adlı kitaptır. Şimdi, ondan da bahsedelim.
1992 yılında İstanbul’da “Lazların Tarihi” adıyla çıkan bu kitabın orijinal adı “Lazeti. . ” idi. Bu kitap, Gürcüce olarak Gürcüstan’da 1964 yılında çıkmıştı. Bu kitap, iki yazarlıydı ve onlar da Meleni Sarpi’den iki Laz’dı. Kitap, 1964 yılının Sovyet döneminde yazılmıştı ve o dönemin anlayışını taşıyordu. Bu, çok paradoksal bir durumdu.
Bir taraftan kitap eskiydi, öte yandan da tercüman, Türkçe ve Gürcüceyi iyi bilmiyordu. Entelektüel yönü de yoktu. Onun için, kitabın tercümesi problemliydi. Yalnızca tercümesi sorunlu değildi. Tercüman, keyfine göre, makale kısaltmış ve dipnotları kaldırmıştı, açıklamaları kısaltmıştı Bunun da ötesinde, tercümanın terminoloji problemi vardı. Kısaca, “Lazların Tarihi”, 1964 tarihli “Lazeti. . ” adlı kitabın tercümesi değildi. Bu kitap, yani “Lazların Tarihi” farklı alanlardan problemli olmasına rağmen, Türkiye Lazları için çok önemli, ikinci bir kazanım oldu. Kötü bir tercümeydi. “Lazların Tarihi” adlı bu kitap, Lazların gerçek tarihlerine ilgi duyanları, araştırma için motive ederek destekledi. .
Öyle veya böyle, “Lazların Tarihi” adlı kitap, pozitif ve negatif yönleriyle, Türkiye Lazlarının entelektüel birikiminde önemli ikinci kazanım oldu.
“Lazların Tarihi”ni gördüğüm an benim için de çok önemli oldu.
1992 Yaz’ının bir günüydü. İstanbul’un güzel bölgelerinden biri olan Kartal’a gitmiştim eşimle birlikte. Orada arkadaşlarımız vardı. Onları ziyare için gitmiştik. Oturduk, konuştuk, yedik , içtik. Gezmek için dışarı çıktık sonra. Deniz kenarında, tezgahlarında balık satan balıkçıları gördük. Onların ötesinde yine tezgahlarda kitap satan birilerini gördük. Hangi kitapları sattıkları anlamak için kitaplara bakmaya başladık. Yarım saat kadar orada kitaplara baktık.
Döndük, misafir olduğumuz eve gidiyorduk. O sırada yerde gazete kağıtları üzerine sıralanmış birkaç kitap gördüm. Onlardan bir tanesinin adı, “Lazların Tarihi” idi. Kitabın üzerinde “Lazların Tarihi” yazılıydı. Görünce, hemen durdum ve kitabı aldım. Bedeli olan parayı verdim. Eşim ve arkadaşlarla eve gitmek için yola koyulduk. Bir yandan onlarla konuşuyor öte yandan da elimde tuttuğum kitabın içinde ne yazdığını merak ediyordum.
Şimdi ifade edemediğim bir durumdaydım. Çok sevinçliydim. Misafir olduğumuz eve döndük. Oturup kitabı okumaya başladım. Çok kısa bir süre içinde okudum. Şaştım.
O zamana kadar, Lazlara ve Laz diline ilişkin bildiklerimden farklı bilgiler veriyordu bu kitap. Verdiği bilgilerden bazıları önemli ve doğru idi, ama bazı bilgiler komikti. Okumuş bir insandım. Bir bakışta neyin ne olduğunu anlayabilmiştim. Bir saat kadar zaman süresince iki şok geçirdim. Kitabın doğru bilgileriyle sevinmiştim, ama komik bilgilerle dertlenmiştim.
Evimize döndük. Ondan sonra ben, ben değildim. Olduğum yerde değildim. İnsanlarla beraberdim ama, onlarla birlikte değildim. Sorularım vardı bu kitabın derdine. O sebeple okumalıydım. En az beş kere okudum “Lazların Tarihi”ni. Olduğumdan daha dertli oldum. Tarihçi değildim ama, Bu kitabın bazı problemleri vardı.
Mesleki alanım dil idi, ama ben şimdi tarihçi gibi çalışmaya başlamıştım. Bu çaba para kazanmak için değildi. Kanlarından geldiğim ölmüş insanların ruhu için çalışacaktım. Hedefim buydu.
Ne veya kimle başlayacaktım. Kitabın tercümanı olan kişi ile bağlantı kurmanın yollarını aramaya başladım. Tercüman Hayri Hayrioğlu idi. “Lazları Tarihi” adlı kitaptan öğrendiğim kadarıyla polis memuru emeklisiydi. Eski bir arkadaşım vardı. “Aydınlık” adlı gazetenin arşiv ofisinde çalışıyordu. Bir gün ona gittim ve gazetenin arşivine girdik. Arkadaşım, Lazlar ve Laz dilinden bilgi veren belgelerin kopyalarını vardı bana. Onların arasında bir liste gördüm. Bir kağıtta bu konularda yazan kişilerin adları ve telefon numaraları yazılıydı.
1992 yılının Yaz’ında bu işe girdim.

Lazcadan çeviren: Tarık A. Kan

En Çok Okunan Makale Kültür Sanat Yazıları
 » Lazona’dan Akçaşehir’e Uzanan Köprü...
 » Lazca Destanlar...
 » Anadil Yönetmelikleri Ve Gerçek-ı...
 » Lazca Yaşadıkça Yaşayacak Adam: Kaz...
 » İstiklal Harbinde Akçaşehir...
 » “lazların Tarihi” Adlı Kitap...
 » Lazlar Ve Diğer Kitaplar...
 » Sarp Sınır Kapısı...
 » Folklor(halk Bilimi)...
 » Cennet Sevgilim...

En Çok Yorumlanan Makale Kültür Sanat Yazıları