L A Z L A R

04/08/2004 20:37

Türkçe Metin

     Lazların tarihleri, Kolheti yönetim ve kültür alanıyla yakından ilişkilidir. Kolheti adından ilk kez M. Ö. 8. nci yüzyıla ait Urartu yazıtlarında bahsedilmiştir. Lazlardan LAZ olarak bahseden ilk tarihçi ise 1. nci yy. da PLİNİUS olmuştur. M. S. 2. nci YY. da Lazlar, Soxumiden Trabzona kadar olan bölgede yaşamaktaydılar. Romalıların LAZ dedikleri bu topluma Gürcü ve Abazalar MEGREL , Romalıların LAZİKA dedikleri devletlerine ise Gürcü ve Abazalar EGRİSİ diyorlardı. Kolheti kültür alanı Trabzona kadar ulaşırken, etkinlikleri ise Kırıma kadar uzanmaktaydı. M. Ö. 1. nci Y. Y. da Kolheti ve Kartli krallıkları arasında sürekli olarak egemenlik savaşları yaşandı. Bunun neticesinde de Roma İmparatorluğu, bölgeye askeri müdahalede bulundu.

     M. S. 1. nci y. y. da KOLH yerine LAZ olarak adlandırılan Lazlar, önce Pontus daha sonra da Roma İmparatorluğuna karşı bağımsızlık savaşı başlattılar. 69-79 yıllarında Lazların başında bulunan ANİCETUS Romalıları püskürttükten sonra, Lazlar güçlendiler ve bugünkü Batı Gürcistana hakim oldular.

     Lazların Çoruhu aşıp Güney Doğu Karadenize yönelmeleri üzerine Pontus kralı 2. nci POLEMON, Lazlardan korunmak amacıyla ülkesini Romalılara teslim etti. Böylece Pontus, Romanın bir eyaleti haline geldi.

     2. nci y. y. dan itibaren Lazika krallığı güçlenip Trabzona kadar genişledi. Lazika bir Roma vasalı olduğu halde Abazgiya, Svanetya ve diğer yönetimler, Laz krallarınca atanırlardı. Lazlar, hiristiyanlığı batılı birçok toplumdan önce kabul etmişlerdir. 6. nci y. y. Bizans tarihçisi PROKOPİUS, Bizans Kralı JUSTİNİANın Kudüs çölündeki bir Laz mabedini tamir ettiğini yazmaktadır.

     İpek yolunun geçtiği Lazika bölgesi, Bizans ve Persler için çok önemliydi. Bu bakımdan, Lazların kralı GUBAZın akıllı yönetimine rağmen Bizanslılar Lazlara saldırdılar. Yıllar süren savaşlardan sonra, 465 yılında bir barış imzalandı. Ancak, Laz nüfusunun ileriye dönük bir potansiyel tehlike oluşturacağını düşünen Bizanslılar, Lazika Krallığından Abaza ve Svanları ayırmayı planlayıp bu toplumları birbirlerine kırdırmanın yollarını aradılar. 8. nci y. y. la gelince ise ortada artık Lazika Krallığı diye bir şey kalmamıştı. Bu bölgede bundan sonra Abazalar, Svanlar, Megrel-Lazlar ve bölgeye sonradan göç eden Gürcülerden oluşan Abhazya Krallığı ortaya çiktı. 780 Yılında, bu krallığın sınırları kuzeybatıda NİKOPSİ (TUAPSE) , güneyde ise Çoruh vadisine kadar uzanıyordu. Çoruh ile Trabzon arasındaki bölge ise Bizanslıların elinde kaldı.

     Lazika Krallığının RİONİ Havzasının güney kesiminde 5 ve 6. nci y. y. daki Bizans-Pers savaşları nedeniyle Megrel-Laz nüfusunun tamamına yakını erimişti. Bu arada arap istilacılardan etkilenen Gürcüler Kartliden göç ederek bu bölgeye yerleştiler. Bu suretle günümüzde oluşan ve GURYA
ACARA adı verilen tampon bölge oluşmuş oldu.

     Kraliçe TAMARA devrinde Latinlerin İstanbulu fethetmeleri (1204) üzerine Bizanslılar zayıf kaldı. Tamara bundan yararlanıp sınırlarını Trabzona kadar genişletti. Bu arada Lazlar egemenliklerine kavuştu ve Laz Theması kuruldu.

     Lazların Bizanslılarla mücadelesi 1451 yılında Fatih Sultan Mehmetin 50 kadirga gönderip bu bölgeyi kontrolü altına almasıyla son buldu. 1453 Yılında Fatihin İstanbulu almasıyla da Bizans İmparatorluğu yıkılmış oldu. 1461 Yılında Trabzonun işgali ile beraber Lazlar da Osmanlı yönetimine girmeye başladılar. 1519 Yılında Batuminin ilavesiyle Trabzon bir eyalet oldu. Bu eyaletin Sancakları şunlardı: Canik, Trabzon, Gönye (Gonia), Aşağı Batumi ve Yukarı Batumi. Lazistanın merkezi Gönye ve kazaları ise; Atina (Pazar), Sumla, Vi3e ve Arhavi idi. Osmanlı yönetiminde Lazlar 15 Derebeyliğe ayrıldı. Bunlar;Atina(2), Bulep, Art`aşin, Vi3`e, K`apiste, Arhavi, K`isse, Xopa, Mak`riali, Gonia, Batumi, Maradidi, Perlevan ve Çat derebeylikleri olup Lazlar, 1580 yılına kadar özerk yaşadılar.

     Kurtuluş savaşında büyük miktarda silah ve mühimmat Batumiden Samsuna Laz takaları ile getirildi. Cumhuriyetin kurulmasında Lazların çok büyük fedakarlıkları oldu. Cumhuriyet dönemi ile birlikte Tek ulus, tek dil anlayışı çerçevesinde Lazistan sancağı lağvedildi. Bu sancak içinde yer alan yerleşim yerlerinin adları değiştirildi. Pazar, Ardeşen ve Fındıklı Rizeye; Arhavi ve Hopa ise Artvine bağlandı.
Kaynak:
Alaşara Dergisi (Hayri Ersoy)
Tabagun, İlia: M:Alcuni Resultati Del Mio Lavoro Negli Arşivi E Biblioteche Del İtalia (Bedi Kartlisa, Vol. xxxıv Paris 1976)
Andrews, Peter Alford:Türkiyede Etnik Gruplar. (Ant Yay. -1992)
Amicba Gerg:Abhazlar, Lazlar. (Çev. Hayri Ersoy Nart Yay. -1993).
Çiloğlu Fahrettin:Gürcülerin Tarihi AntYay. 1993.
Goloğlu Mahmut:Anadolunun Milli Devleti Pontos. -1973
Grant Michael:Myts Of The Romans And Greeks, Weidenfield And Nicolson. -1962
İslam Ansiklopedileri:Abazalar, Gürcüler ve Lazlar. -1957, 1964, 1965.
Lortkipanidze Mariam:Geogia in xı-xıı Centurtes, Ganatleba Publishers. -1987
Lomouri Lomar:Ali İhsan Aksamaz(çev. ).
Egrisi
Lazika Krallığının Tarihi. (Ogni Sayı 5-1994)
Vanilişi Muhammed-Tandilava Ali:Lazların Tarihi
(Ant Yay-1992 Çev. Hayri Hayrioğlu. )
Severin Tim:Jasons Voyage. -1985
Tevzadze Ş. (çev. ):Çveneburi Kafkasoloji Dergisi Sayı 2, 3-1977
Melaşvili, Ahmet Özkan:Gürcüstan-1968
Öztuna, Yılmaz:Osmanlı Devleti Tarihi:1986
Aksun, Ziya Nur:Osmanlı tarihi, cilt 4-Ötüken Yay.
Şemsettin Sami:Kamüsül Alamda Lazlar ve Lazistan.
(Çev. Fahrettin Çiloğlu-Çveneburi Der. Sayı 2, 3)
Özgün M. Recai:Atmaca 1965
Papila Mustafa:Lazistan-1992