Lazcada Önekler-3

19/08/2005 22:29

Orjinal Dildeki Metin



TEK BAŞINA VEYA MÜŞTEREK KULLANILAN ÖNEKLER
AMA:Kapalı bir mekanın içine doğru hareketi tarif eder.
-Oxorişa amaxtu do oxorca muşis kiluxedu.
-Eve girdi ve karısının yanında oturdu.
GAMA:”AMA”nın zıt anlamlısıdır. İçerden dışarı doğru hareketi tarif eder.
-Oxoris komolaxedu do mututen vargamulun.
-Eve yerleşti de birtürlü çıkmıyor.
KAGAMA:-Odaşen kagamaxtu do ga’ris kodoxedu.
-Odadan çıkıp yemeğe oturdu.
KAMA:Mamuli okotumaleşa ordoşen kamaxtu.
-Horoz kümese erkenden girdi.
AMİ: ”AMA” gibidir.
-Kotume oxorişa amiqonu do kanok’vatu.
-Tavuğu eve getirip(sokup) kesti.
-Ek’o çxomi ç’k’omu ki amiz’ğu gamiz’ğu.
-Okadar balık yedi ki tıka basa doydu.
GAMİ:”AMİ” önekinin zıt anlamlısıdır.
-Puci bak’işen gamiqones do konok’ires.
-İneği damdan çıkarıp bağladılar.
KAGAMİ:-Xçiniti oxorişen kagamiqones.
-Yaşlı kadını da evden çıkardılar.
KAMİ:-Xociti bak’işa kamiqonu.
-Öküzü de dama soktu.
AMO:Harekette iç mekanı belirtir.
-Oxorişa amolu varunon.
-Eve girmek istemiyor.
GAMO:”AMO”nun zıt anlamlısıdır.
-K’ulanik perde ela3’k’u do biç’is gamoxosaru.
-Kız, perdeyi çekip (dışardaki) erkek çocuğu gözetledi.
KAGAMO:-Oxorcak beres ijdoni kagamo3’k’u.
-Kadın çocuğun donunu çıkardı.
KAMO:Nart’u mja kamoçodu.
-Olanca sütü boşalttı.
AMU:İçeriye, ileriye veya yukarıya doğru bir hareketi anlatır.
-K’oçis ga’ri amuğu do koçu.
-Adama yemek götürdü(içeriye) ve yedirdi.
GAMU:Zıt anlamlısıdır.
-K’oçik beres gamundgu do domgarinu.
-Adam çocuğa tokat vurup ağlattı.
KAGAMU:-Genis tipi kagamuğes.
-Danaya otu çıkardılar.
KAMU:Beresti markvali kamundu.
-Çocuğa da yumurta yedirdi (ağzına koydu).
MENDA:Yakından ileriye doğru hareketi tarif eder.
-Rizini’şa mendaxtuşi, arçkva varguiktu.
-Rize’ye varınca birdaha dönmedi.
MENDVA:-Beres aşkurinuşi k’oçi mendvaqonu.
-Çocuk korkunca adam refakat etti.
KOMENDVA:Oxorcati k’oçis komendvaqonu.
-Kadın da adama refakat etti.
MİNDİ:İleri doğru hareketi belirtir.
-Germaşa it’uşi ga’ri muşiti mindiğu.
-Dağa giderken, yemeğini de götürdü.
KOMİNDİ:-Bereti noğaşa komindiqones.
-Çocuğu da çarşıya götürdüler.
MİNDU:-Beres geçç’areli minduncğonu.
-Çocuğa para gönderdi.
KOMİNDU:-Beresti tatmani kominduncğonu.
-Çocuğa da eldiveni gönderiverdi.
MENDO:Uzaklaşmayı tarif eder. Başka anlamlarda da kullanılabilir.
-K’oçi mendoçkuşi, oxorcas aşkurinu.
-Adamı gönderince, kadın korktu.
KOMENDO:-Beres varaşkurinas, komendo3’k’edi!
-Çocuk korkmasın, göz at!
DOLVA:Çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır.
-Baba muşis dolvaktuşi, biga oç’k’omu.
-Babasına karşı çıkınca sopayı yedi.
KODOLVA:-Unk’ap’u do dadis kodolvakit’u.
-Koşup halanın boynuna sarıldı.
DİLİ:Çok anlamlı ama kullanım sahası az olan bir önektir.
-Porça dilikunuşi ç’it’a muxtu.
-Gömleği giyince küçük geldi.
KODİLİ:-K’oçik beres nuntxuşi kodilicinu.
-Adam çocuğu itince yıkılıverdi. (düştü. )
DOLO: Genelde, kapalı bir iç mekanı tarif eder. Kullanım alanı kısıtlıdır.
-Xami çekmeces doloduşi, küzdes.
-Bıçağı çekmeceye koyunca, aşırdılar.
KODOLO: -Leboni dolokunupe, yaşik’is kodolonz’gipu.
-Kirli çamaşırları, sandığa sokuşturuverdi.
DULU: Kapalı bir mekanda, yukardan aşağıya veya dışardan içeriye doğru bir hareketi tarif eder.
-Tolis mk’oma duluxtuşi, imgaru.
-Gözüne duman kaçınca, ağladı.
KODULU:-Cebes geç’areli koduludu do mendoçku.
-Cebine para koyup gönderdi.
OXVA:Çeşitli anlamlarda ama çok az kullanılan bir önektir.
-Ek’o oxvamç’k’u ki mututen varna3’k’u.
-Öyle alıştı ki bir türlü ayrılmadı.
-P’ap’ulis oxvabonuşi, biga oç’k’omu.
Dedeye sataşınca, sopayı yedi.
KOXVA:-Lazut'is, lobiya koxvaktu. -Mısıra, fasulye karıştı.
OXO:Çok ender kullanılır.
-Namoğerdines oxo3’onuşi dişumu.
-Kandırıldığını anlayınca kızdı.
KOXO:-Papa igibet’uşi koxoktu.
-Muhallabiyi kaynarken karıştırdı.
K
UXU:Çeşitli anlamlarda çok az kullanılmaktadır.
-Dik’as brinci uxuktuşi, biga oç’k’omu.
-Buğdaya pirinci karıştırınca, sopayı yedi.
OK’VA: Çok az kullanılmaktadır.
-Dişka ok’vatuşeni arguni giğuni?
-Odun kesmek için baltan var mı?
KAK’Uİ:-Çili do kimoci kak’ui3’k’es.
-Karı koca ayrıldılar.
OK’O:Birlikteliği ifade eder. Çok az kullanılır.
-Naok’obğu k’a’alepe mtugik uç’k’omu.
-Biriktirdiği cevizlerini fare yedi.
KOK’O:-Geç’areli kok’obğuşi, k’oçik kagu3’uğu.
-Para biriktirince, adam aldı.
UK’U:Çeşitli anlamlarda, çok az kullanılmaktadır.
-Uk’uni3’k’eduşi miti varaz’iru.
-Arkasına bakınca kimseyi göremedi.
KUK’U:- K’oçi do oxorca kuk’u3’qvines.
-Adamla kadını barıştırdılar.
K
UK’Uİ:-Uk’uicoxes do noğaşa igzales.
-Haberleşip çarşıya gittiler.
GOLA: Yerden yukarı seviyede yatay bir konumu tarif eder.
-3xodaris golaxen do k’ave şups.
-Divanda oturmuş kahve içiyor.
KOGOLA: -Paşa stei balkonis kogolaxen.
-Paşa gibi balkonda (yan gelmiş) oturuyor.
GOŞA:Bir şeyin içerisini ifade eder.
-Ont’ules goşaxen do lobiya 3’ilups.
-Bahçeye yerleşmiş fasulye koparıyor(topluyor)
KOGOŞA: -M3xulis yextu do kogoşaxedu.
-Armuda çıkıp yerleşti(içinde oturdu).
GUŞİ:Çeşitli anlamda ama çok az kullanılmaktadır.
-T’urva guşixuşi brincepe kodibğu.
-Torba delinince pirinçler döküldü.
KOGUŞİ:Kotumepe oput’es koguşikaçes. -Tavuklar avluya yayıldılar.
GOŞO:Çeşitli anlamlarda kullanılır. Kullanım sahası azdır.
-Dişkape goşobğuşi biga oç’k’omu.
-Odunları dağıtınca sopayı yedi.
KOGOŞO:Elasvareli mteli şeyi kogoşobğu.
-İstifli her şeyi dağıttı.
GUŞU:Biryerin veya birşeyin içini tarif eder.
-Svaras naguşudu kart’ali varaz’iru.
-Kitabın arasına koyduğu kağıdı bulamadı.
KOGUŞU:Lemşis nok’epe koguşudu.
-İğneye ipliği geçirdi.
MOŞ-A:İçerden dışarıya hareketi tarif eder.
-Mtugi xut’ulaşen moşaxtuşi, k’at’uk oç’opu.
-Fare delikten çıkınca, kedi yakaladı.
KAMOŞA:-Mtuti mt’k’aşen kamoşaxtu.
-Ayı ormandan çıkıverdi.
MUŞİ:İçerden dışarıya hareketi ifade eder.
-Sotxanişen lukuna muşiğu do konun3’u.
-Biryerden mum çıkarıp yaktı.
KAMUŞİ:Mpulei geç’arelepe kamuşiğu.
-Saklı paralarını çıkarıverdi.
MUŞU:İçerden dışarıya hareketi ifade eder. Çok az kullanılır.
-Taroşen qvali muşuğu do komeçu.
-Dolaptan peyniri çıkarıp(ona) verdi.
KAMUŞU:Mpulei geç’arelepe kamuşuğu.
-Saklı paraları (ona) çıkardı.
GÂXVA:Çok nadir kullanılmaktadır.
-Bere muşis ga’xvamu do mendoçku.
-Çocuğuna dua edip yolladı.
GEŞO:Bir nesnenin üstünü tarif eder. Çok az kullanılır.
-K’i3is dido daçxiri geşogzuşi, mç’k’idi dixalu.
-Plekinin üstüne çok ateş yakınca , ekmek yandı.
KOGEŞO:-But’k’ape 3xik’is kogeşobğu.
-Yaprakları, çalıların üstüne yığdı.
MEŞA:Bir mekanın içine doğru olan hareketi tarif eder.
-Onceres meşaxen do ibirs.
-Yatağın içinde durup şarkı söylüyor.
KOMEŞA:Mtuti stei qonas komeşaxen.
-Ayı gibi tarlada duruyor.
MİŞİ:Kapalı bir mekanın içine yapılan hareketi belirtir.
-K’at’uk mtugi bagenişa mişiqonu do kanoşkvidu.
-Kedi fareyi samanlığa götürüp(sokup) boğdu.
KOMİŞİ:Şarba obas komişidu.
- Başörtüsünü koynuna soktu. MİŞU:Obaşen geç’areli mişuğu do komeçu.
-Koynundan parayı çıkarıp verdi.
KOMİŞU:- Dolokunupe ek ak komişuz’in.
-Elbiseleri orda burda (sokuşturulmuş bir şekilde) duruyor.
MEŞO:”MİŞİ” Gibidir.
-Daz’epunas meşokaçu do mtuti doqvilu.
-Dikenliğe sıkıştırıp ayıyı öldürdü.
KOMEŞO: “MEŞO” gibidir.
-K’ak’ice’k mtugişi xut’ulas kvanç’ala komeşonz’gipu.
-Hatice, farenin deliğine çakıltaşı sokuşturdu.
EŞA:Aşağıdan yukarıya doğru yapılan eylemi tarif eder.
-Zoğaşen eşaxtuşi dolokunupe varaz’iru.
-Denizden çıkınca elbiseleri bulamadı.
KEŞA:-Mt’k’aşa keşaxtuşi, m3’ipurişi tude kilinciru.
-Ormana çıkınca gürgenin altında(uzanıp) yatıverdi.

Türkçe Metin

KEŞVA:Birlikte ve uzağa doğru bir hareketi belirtir. Çok az kullanılmaktadır.
-Muk’o oxre3’estina oxorişa vareşvaqonu.
-Nekadar yalvardılarsa da eve(yukarıya doğru) refakat etmedi.
-Nana muşis mskibuşa keşvaqonu.
-Değirmene giderken annesine refakat etti.
KAEŞA:-Uçxomeli oxorişa kaeşaxtu.
- Balıksız eve çıktı.
İŞİ:Kapalı mekandan dışarıya hareketi tarif eder. Çok az kullanılır.
-Geç’areli işiğu do beres komeçu.
- Parayı çıkarıp çocuğa verdi.
KİŞİ:-Genis tok’i güdu do skurişen kişiqonu.
-Danaya ip bağlayıp çukurdan çıkarıverdi.
İŞU:Aşağıdan yukarıya doğru hareketi belirtir.
-Naunt’u geç’areli işuğu do nut’k’oçu.
-İstediği parayı çikarıp önüne attı.
KİŞU: -Manz’ageres xaroşen mkiri kişuğu do komeçu.
-Komşuya depodan un çıkarıp verdi.
EŞO:Aşağıdan yukarıya veya içerden dışarıya doğru bir hareketi belirtir.
-Em kvaşi eşomalusti menceli unon.
-O taşı çıkarmaya da güç gerek.
KEŞO:-Mamulik k’at’us toli keşoğu.
-Horoz kedinin gözünü çıkardı.
GO3’-VA:Birkaç anlamda kullanılır. Kullanım sahası çok azdır.
-Dadis go3’vancğonu do noğaşa mindiqonu.
-Halanın önüne düştü ve çarşıya götürdü.
KOGO3’-VA:-Dido kogo3’vak’iduşi, tok’i kameç’k’odu.
-Çok asılınca, ip koptu.
GOL-VA: Çok az kullanılır.
-Golvaqoni ç’vei ç’vei (Bir deyim)
–Yana yana dolaş.

KOGOL-VA:-K’oçi beres kogolvacinuşi mitis mutu varaxvenu.
-Adam çocuğa arka çıkınca kimse bir şey yapamadı.
GUL-İ: Çok az kullanılır.
-Dişumuşi, nameçes modvaluti gulinkinu.
-Kızınca, verdikleri ayakkabıyı da fırlattı.
KOGULİ:-Bere kogulikaçu do 3xenis kogexedu.
-Çocuğu kucağına alıp ata bindi.
GUL-U:Çok az kullanılır.
-Gzas guluxedu do mtuti doqvilu.
-Yolunu kesip(önünde oturup) ayıyı öldürdü.
KOGUL-U: -Gzas koguludgituşi, puci varmek’valu.
-Yolunu kesince(önünde durunca) inek geçemedi.
GOLO:Yana doğru bir hareketi belirtir. Çok az kullanılır.
-Biga golonk’anuşi beres komat’u.
-Sopayı sallayınca çocuğu vurdu.
KOGOLO:-Nisak noğames ğula ğula kogoloxosaru.
-Gelin damadı yan yan süzdü.
MOLA:Bir mekanın içerisini ifade eder.
-Mamuli okotumales molaxeduşi berek emus atxozu.
-Horoz kümese girince (İçinde oturunca) çocuk onu kovaladı.
KOMOLA:-Limcişakis oxoris komolaxen.
-Akşamadek evde oturuyor.
MULİ:Bir mekanın içini ifade eder.
-Oxoris mk’oma mulikaçuşi, dadi t’ura dişkvidu.
-Evin içine duman yayılınca , hala nerdeyse boğuluyordu.
KOMULİ: -Badi ğuruşi, oxoris mgara komulikaçu.
-İhtiyar ölünce, evde ağıtlar yayıldı.
MULU:Mekanın içini ifade eder.
-Uşkirepe obas muluz’in.
-Elmalar koynunda duruyor.
KOMULU:Jur puciti bak’is komuluxen.
-İki ineği de damda duruyor.
KOMOLO:İç mekanı belirtir. Çok ender kullanılmaktadır.
-Niqonu do bagenis komolocinu.
-Götürüp samanlığa tıkıverdi
GELA:Yerden yukarı seviyedeki bir yeri veya aşağıya doğru istikameti belirtir.
-3xodaris gelaxen do küme imxors.
-Divanda oturmuş, sucuk yiyor.
-Ğalişa gelaxtu do nunk’u dibonu.
-Dereye inip yüzünü yıkadı.
KAGELA:Ucoxesşi k’aveşa kagelaxtu.
-Çağırdıkları zaman kahveye iniverdi.
KOGELA:Mextu do balk’onis kogelaxedu.
-Gidip balkonda oturuverdi.
GELVA:Aşağıya doğru bir hareketi ifade eder. Çok az kullanılır. -Bere nana muşis mskibuşa vargelvaqonu.
-Çocuk annesine değirmene refakat etmedi.
KAGELVA:-K’oçiti beres kagelvaqonu.
-Adam da çocuğa refakat etti.
GİLİ:Yukardan aşağıya doğru bir hareketi belirtir.
-Puci ğalişa giliqonu do kanaşku.
-İneği dereye indirip bıraktı.
KOGİLİ:-Bere p’odias kogilixunu.
-Çocuğu kucağına oturttu
KAGİLİ:-Xoci noğaşa kagiliqonu.
-Öküzü çarşıya indiriverdi(götürüverdi. ).
GİLU:”GİLİ” Gibidir. Çok az kullanılır.
-Nana muşis p’odias giluxen do iz’i3aps (iz’i3inaps).
-Annesinin kucağına oturup gülüyor.
KOGİLU: -Damterek nisas arçkva fork’a kogiludu.
-Kaynana geline bir entari daha ilave etti.
ELA:Bir nesnenin bitişiğini tarif eder.
-Elaxen do imgars.
-Kenarda oturup ağlıyor.
KELA:Xvala xvala kelaxen.
-Tek başına oturaduruyor.
KAELA:İdu do nek’nas kaelaxedu.
-Gidip kapının yanında oturuverdi.
ELVA:Ayrılmayı, bir araya gelmeyi veya yukarıya doğru hareketi belirtir.
-Nanamuşis elva3’k’uşi kagondunu.
–Annesinden ayrılınca kayboldu.
KELVA:K’oçis k’alivişa kelvaqonu.
-Adama kulübeye refakat etti.
E3’A:Önüne geldiği fiile, ”altında”anlamında bir mana katar.
-Jur saat’i ren, m3xuliş tude e3’axen.
-İki saattır, armudun dibide oturuyor.
KE3’A:”E3’A” gibidir.
-İdu do mjoliş tude ke3’adgitu.
-Gidip dutun altında duruverdi.
KAE3’A: “E3’A”gibidir.
-Mç’ima namç’ip’t’astei saçağis kae3’axen.
-Yağmur yağıyormuş gibi saçağın altında oturaduruyor.
İLİ:Beraberliği veya yukarıya doğru hareketi ifade eder.
-Puci iliqonu do mjolis konok’iru.
-İneği(yukarıya)götürüp duta bağladı.
K(A)İLİ:Beres ducoxu do k(a)ilixunu.
-Çocuğu çağırıp yanına oturttu.
İLU:Beraberlik veya ayrılık ile yukarıya doğru hareketi ifade edebilir.
-Kotumepes mamuli ilu3’k’u do kanok’vatu.
-Tavuklardan horozu ayırıp kesti.
-Madulyes selami iluncğonu do geç’areli varmeçu.
-İşçiye selam gönderip para vermedi.
KİLU:”KİLİ” Gibidir.
-İdu do oxorcas kiluxedu.
-Gidip kadının yanına oturdu.
KAİLU:”KİLU” gibidir.
-Gidip kızın yanında oturuverdi.
-Mextu do k’ulanis kailuxedu.
EL-O:Beraberliği veya ayrılığı ifade edebilir.
-K’ulanis naelok’atun bere , mitik variçinops.
-Kızın yanındaki çocuğu, kimse tanımıyor.
MOK’(V)A: Birkaç anlamda kullanılabilmektedir.
-Nca mok’vatuşi tis koga’t’u.
-Ağacı kesince, başına düştü.
-Mok’axtu do bere dobaxu.
-Bu tarafa gelip çocuğu dövdü.
KAMOK’(V)A: -Vardogaxununa akole kamok’vanç’i!
-Oturamadıysan bu tarafa yaklaşıver!
KAGOLA:Yer seviyesinin üstündeki konumu tarif eder.
-Darabas jur pi3ari kagola3’k’u.
-Darabadan iki tahtayı söküverdi.
KOMOLA:Kapalı bir iç mekani tarif eder.
-Puci idu do bak’is komolaxedu.
-İnek gidip dama yerleşti.
KOMELA:Çok az kullanılır.
-Mç’k’idi , mendilis komelak’iru.
-Ekmeği mendile bağladı.
KOMOK’A:Bir cismin arka tarafını tarif eder.
-K’uk’uma stolis komok’adgin.
-Güğüm masanın arkasında duruyor.
KOGO3’A: Bir cismin ön tarafını tarif eder.
-Jur troniti k’avelas kogo3’adgin.
-İki iskemle de karyolanın önünde durup duruyor.
KAMOK’A:Uzaktan yakına doğru olan hareketi tarif eder.
-Manz’agere berepeten kamok’axtu.
-Komşu, çocuklarla geliverdi. . . . vb.
YILMAZ AVCI
cumalepe@mynet. com

En Çok Okunan Dilbilgisi Kültür Sanat Yazıları
 » İ S İ M (coxo)...
 » L A Z L A R...
 » Lazcada Fiiller-3...
 » Lazcada Şiveler...
 » Lazcada Fiiller-1...
 » Lazcada Sayılar...
 » Lazcada Önekler-3...
 » Lazca...
 » Laz Alfabesi - Lazuri Alboni...
 » Basit Cümle...

En Çok Yorumlanan Dilbilgisi Kültür Sanat Yazıları