Basit Cümle

21/01/2005 19:10

Türkçe Metin

BASİT CÜMLE
Bir özne ve bir yüklemden ibaret olan cümlelere “Basit Cümle” adı verilir.
-K’oçi igzalu. –Adam gitti.
-Stoli kamuiktu. –Masa devriliverdi.
-Selma’k lobiya varimxors. –Selma fasulyeyi yemiyor.
Cümlelerindeki “K’oçi”, ”Stoli” ve “Selma’k” kelimeleri birer isim olup “ÖZNE”yi teşkil etmektedirler. ”İgzalu”, ”kamuiktu” ve “varimxors” kelimeleri ise yüklemdirler.
Lazcada, canlı olan özneleri bulmak için:
”Mİ=KİM ve MİK=KİM TARAFINDAN” sorusu,
Cansız olan özneleri bulmak için ise;
”MU=NE ve MUK= NE TARAFINDAN” soruları sorulur.
-Mi moxtu? Sorusunun cevabı “K’oçi=Adam”dır.
-Mu muiktu? Sorusunun cevabı “Stoli=Masa”dır.
-Mik varimxors? Sorusunun cevabı ise, ”Selma’k= Selma’dır. ”
O halde “K’oçi , Stoli ve Selma’k” kelimeleri, bu cümlelerin özneleridir. Özneler isimden olduğu kadar, şahıs zamirlerinden de teşekkül edebilirler.
-İya so idu? -O nereye gitti?
-Sinti idi do kodinciri! –Sen de gidip yatıver!
Cümlelerinin özneleri şahıs zamiridirler.
Cümlede yüklem doğrudan doğruya bir isim, sıfat veya fiille beraber kullanılabilir. Bu şekilde elde edilen cümlelere;”Genişletilmiş Basit Cümle” adı verilir.
Genişletilmiş basit cümlelerde elemanlar, cümle içinde ayni Türkçede olduğu gibi; “Özne+Tümleç+Yüklem” Şeklinde yer alırlar.
-K’oçik stoli kamoktu. -Adam masayı devirdi
Cümlesinde tümleç, aslında isim olan “Stoli=Masa” kelimesinden,
-Berek dido imgars. -Çocuk çok ağlıyor.
Cümlesinde ise aslında sıfat olan”Dido=Çok” kelimeleri ile teşkil edilmişlerdir.
Basit Cümleler Üç Grupta İncelenebilir:
1-Bildirme Cümleleri:
-K’oçik bere dobaxu. –Adam çocuğu dövdü.
-Berek dido imgars. –Çocuk çok ağlıyor.
Cümleleri birer bildirme cümlesi olup, yukarıda da belirtildiği gibi: (Özne+Tümleç+Yüklem) şeklinde teşkil etmiştir.
Bu cümlelerin ilkinde tümleç isimden, ikincisinde ise sıfattan teşekkül etmiştir.
2- Soru Cümlesi.
Lazcada soru cümlesi iki şekilde teşkil edilir.
a-Yüklemin sonuna “İ” takısı getirilir.
-K’oçik stoli moktu-i? –Adam masayı devirdi-mi?
-Berek dido imgaru-i? –Çocuk çok ağladı-mı?
-Mtutik puci oç’k’omu-i? –Ayı ineği yedi-mi?
Soru cümleleri, ”İ” eki ile teşkil edilmişlerdir.
b-Herhangibir soru kelimesi ile teşkil edilir:
-K’oçik “mu” moktu? –Adam “neyi” devirdi?
-Berek “mot” imgaru? –Çocuk “neden” ağladı?
-Berek “muç’oşi” imgaru? –Çocuk “nasıl” ağladı?
-Berek “muk’onai” imgaru? –Çocuk “nekadar” ağladı?
Cümleleri de soru kelimeleri ile teşkil edilen cümlelerdir.
3-Emir Cümlesi:
Bu tip cümlelerde yüklem, emir kipinde kullanılır.
-Stoli kamokti! -Masayı devir!
-Ga’ri oç’k’omi! –Yemek ye!
-İdi do kodinciri! –Git de yat! (gidip yatıver!)
Cümleleri birer emir cümlesidirler.
cumalepe@mynet. com

En Çok Okunan Dilbilgisi Kültür Sanat Yazıları
 » İ S İ M (coxo)...
 » L A Z L A R...
 » Lazcada Fiiller-3...
 » Lazcada Şiveler...
 » Lazcada Fiiller-1...
 » Lazcada Sayılar...
 » Lazca...
 » Lazcada Önekler-3...
 » Laz Alfabesi - Lazuri Alboni...
 » Basit Cümle...

En Çok Yorumlanan Dilbilgisi Kültür Sanat Yazıları